تجارت بدون نفت، آشتی جهان با کالاهای ایرانی

تبیین:

به گفته رئیس کل گمرگ، تجارت غیر نفتی ایران از حدود ۷۴ میلیارد دلار در سال ۱۳۹۹ با ۵۷ درصد افزایش به حدود ۱۱۶ میلیارد دلار در سال ۱۴۰۲ رسید. در سال ۱۳۹۹ و در زمان دولت آقای روحانی، میزان صادرات قطعی کالاهای غیرنفتی کشور بالغ بر ۱۱۳ میلیون و‌ ۱۸۹ هزار تن و به ارزش ۳۴ میلیارد و ۷۳۰ میلیون دلار بوده است.
صادرات کشور در سال ۱۴۰۲ بدون احتساب صادرات برق، نفت، خدمات فنی و مهندسی و تجارت چمدانی حدود ۴۹ میلیارد و ۴۰۰ میلیون دلار بوده و واردات کشور در سال گذشته (با احتساب یک میلیارد و 900 میلیون دلاری شمش طلای استاندارد) به ۶۶ میلیارد و ۳۰۰ میلیون دلار رسیده و وزن واردات در این سال حدود ۳۹ میلیون تن بوده است. در این نوشتار تلاش می‌کنیم نگاهی کوتاه به زمینه‌های این موفقیت تجارتی داشته باشیم.
دیدگاه تجاری دولت اعتدال
باور و نگاه دولت اعتدال این بود که تجارت ‌با کشورهای اروپایی بر همکاری با سایر کشورها ارجح‌تر است. از همین‌رو دولت دوازدهم، تنها به برجام اهمیت می‌داد و برای آنکه کشورهای اروپایی به تحریم‌ها علیه ایران پشت کنند، باج‌هایی هم داده می‌شد. اما در نهایت هم دیدیم که برجام گره‌ای از تجارت ایران باز نکرد و چه‌بسا بر مشکلات کشور افزود؛ چرا که دولت دوازدهم به امید برجام و نگاه مثبت کشورهای اروپایی از سایر کشورها بخصوص همسایگان، آمریکای لاتین و آفریقایی غافل شد.
این غفلت برای ایران بسیار گران تمام شد؛ چرا که صادرات غیرنفتی روند نزولی به خود گرفت. کاهش صادرات، ‌منجر به افت درآمدهای ارزی شد و در نهایت هم واردات مواد اولیه به دلیل نداشتن ارز، با چالش‌های جدی مواجه شد؛ ادامه این روند گرانی انواع کالاها را بار آورد و مردم، ‌فعالان اقتصادی و تولیدکنندگان نسبت به آینده اقتصادی کشور بدبین شدند. این در حالی است که اگر دولت دوازدهم نگاه خود را تغییر می‌داد و به جای چشم دوختن به اروپا، سطح مبادلات تجاری خود را با کشورهای همسایه افزایش می‌داد، ‌کشور با بحران ارزی روبه‌رو نمی‌شد و روند تولید بر مدار درست قرار می‌گرفت. دولت دوازدهم با نگاه‌های خاص خود اجازه نداد ‌اقتصاد کشور پیشرفت و از تحریم‌ها، ‌فرصت‌سازی کند.
تجار و آنهایی که سالیان سال، از طریق صادرات غیرنفتی به اقتصاد کشور خدمت می‌کردند از اینکه دولت برای مذاکره با کشورهای همسایه، ‌کشورهای آمریکای لاتین و آفریقایی هیچ اقدامی انجام نمی‌دهد، ‌دلخور بودند و تصورشان این بود که دولت دوازدهم در این حوزه کوتاهی قابل‌توجهی داشته است. تجار در حد توان و بدون حمایت دولت، با کشورهای مختلف مذاکره می‌کردند، ولی خیلی از آنها به‌خاطر آنکه دولتمردان از آنها حمایت نمی‌کردند، ‌مذاکراتشان با شکست مواجه می‌شد و به همین جهت دیدیم که در دولت روحانی، ‌بازار کشورهای هدف صادراتی کمتر شد. این در حالی است که اگر قدمی برای مذاکره برداشته می‌شد، ‌خیلی از فعالان اقتصادی می‌توانستند در بازارهای مختلف نقش‌آفرین شوند و سهم بگیرند، اما بی‌توجهی در این مقوله سبب شد که حتی بازارهایی که به سختی در آن نفوذ کردند از دست برود و رقبا سهم‌شان بیشتر شود.
درس‌های دولت سیزدهم برای دولت جدید
اما با پایان دولت روحانی دولتی در ایران روی کار‌ آمد که جدی گرفتن تجارت بدون نفت می‌تواند نقشه راه این دولت جدید باشد. ادامه ارتباطات گسترده با کشورهای عربی خصوصاً عربستان سعودی از آن جمله است. عبدالله بن سعود العنزی سفیر عربستان در تهران دیدار و گفت‌و‌گوهایی با مقامات تجاری ما انجام داده است. محور این مذاکرات که با همت صندوق سرمایه‌گذاری و توسعه فرصت‌های شغلی ایران و عربستان انجام شد، برنامه‌ریزی جهت شروع و توسعه روابط تجاری میان ایران و عربستان بود و طرفین با استقبال از اعزام هیأت‌های تجاری به ایران و عرستان بر لزوم حضور فعال در نمایشگاه‌های کشور مقابل تأکید کردند. بر این اساس دستگاه دیپلماسی تلاش مجدانه کرد که گذشته جبران شود و کشورهایی که ارتباط‌شان با ایران قطع و یا کمرنگ شده بود، احیا شود. روندی که جدا باید توسط دولت پزشکیان دنبال شود.
آشتی جهان با کالاهای ایرانی
در سال‌های گذشته خیلی از کشورهای همسایه میزان ارتباطات خود را با ایران کم کردند. آنها از تحریم‌هایی که علیه ایران اتفاق افتاده بود، ترس و واهمه داشتند و تصور می‌کردند که اگر با ایران همکاری داشته باشند، خودشان هم مورد تحریم غرب قرار می‌گیرند. بدین‌جهت دولت دوازدهم تصور می‌کرد که اگر اروپایی‌ها همکاری کنند، سایر کشورها هم همراهی خواهند کرد و مشکلات کشور حل خواهد شد، اما این اتفاق برای ما معنای دست روی دست گذاشتن را داشت.
دولت سیزدهم از ابتدای فعالیت خود با علم بر اینکه از سال 1397 چه تحریم‌هایی صورت گرفته است، مذاکرات خود را آغاز کرد و خیلی زود هم نتیجه گرفت. دولت آقای پزشکیان هم باید در ادامه مسیر، کشورهای همسایه را قانع کند که در صورت همکاری و خرید کالاهای ایرانی دچار هیچ مشکل تحریمی نخواهند شد. این اطمینان‌دهی سبب می‌شود که کشورها هم به تجار ایرانی اعتماد و خریدار کالاهای ایرانی شوند. همین امر سبب می‌شود که تجارت ایران با همسایگان از ۶۱ میلیارد دلار عبور کند. این عدد بسیار خوبی برای کشوری است که مورد تحریم غرب واقع شده است.
دولت چهاردهم قادر است با یک برنامه منسجم در مسیر رشد صادرات غیرنفتی قرار گیرد و بداند که با افزایش صادرات می‌تواند کشور را نجات دهد و سفره مردم را رنگین کند. عمر دولت سیزدهم اجازه نداد که برنامه‌ها محقق شود اما قطعاً اگر مسیر شهید رئیسی پیگیری شود، ‌در تجارت اعداد بالایی ثبت خواهد شد.